Anna Hudyka

Plan odnowy Synagogi w Dąbrowy zatwierdzony

Jest już niemal pewne, że jeden z najważniejszych obiektów Dąbrowy Tarnowskiej zostanie odnowiony. Miejscowa Synagoga, która tak bardzo wpisała się w historię miasta powróci do swej świetności, bowiem Gmina Dąbrowa Tarnowska otrzyma 9 mln zł na jej rewaloryzację. Pieniądze będą pochodzić z Unii Europejskiej. Gdy w ubiegłym roku zaistniała szansa ubiegania się o fundusze unijne władze gminy postanowiły wykorzystać szansę. Przy współpracy z Politechniką Krakowską oszacowano, że całkowity koszt rewaloryzacji obiektu to kwota 12 mln zł. Następnie złożono wniosek do Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013. Zatytułowano go: "Renowacja Synagogi w Dąbrowie Tarnowskiej- perły architektury Chasydów w Polsce- utworzenie Ośrodka Spotkania Kultur".
Sukces Burmistrza Dąbrowy Tarnowskiej Stanisława Początka jest tym większy, że o dotację ubiegało się 53 wnioskodawców na łączną kwotę prawie 220 mln zł. 30 czerwca Zarząd Województwa Małopolskiego zdecydował, że Gmina Dąbrowa Tarnowska otrzyma pomoc w wysokości 9 mln zł. Decyzja ta będzie przełomem w dziejach zabytku. Oprócz Synagogi wspartych zostanie także innych 12 projektów.
Ale to nie jedyna bardzo dobra informacja odnośnie Synagogi, bowiem Dąbrowę Tarnowską odwiedzili potomkowie tutejszych Żydów! W maju w stolicy Powiśla Dąbrowskiego wizytowali Pan Steve Perlman i Pani Deborah Weiner z Florydy w USA. Odbyli oni spotkanie z Burmistrzem Stanisławem Początkiem. Przedstawił on im działania samorządu dotyczące związanego z ich rodzinami zabytku oraz planami jego wykorzystania w przyszłości. 
Goście z USA byli bardzo zadowoleni z działań mających na celu odnowę historycznego obiektu. W Dąbrowskim Urzędzie Stanu Cywilnego w izraelickich księgach metrykalnych starali się także odnaleźć informacje o swoich przodkach.

Wizyta zagranicznych gości była możliwa dzięki nagłośnieniu sprawy historii dąbrowsko-żydowskiej, jak i samej Synagogi na cały świat. Potomkowie dąbrowskich Żydów obiecali znaleźć darczyńców w USA, którzy wsparliby odnowę zabytku. Pan Perlman, który jest właścicielem agencji reklamowej i studia video w Orlando na Florydzie zobowiązał się także przygotować bezpłatnie materiały reklamowe oraz zainteresować sprawą Zarząd Miasta Melbourne na Florydzie.
Jest także trzecia dobra wiadomość- obecnie w dalszym ciągu trwają kolejne prace przy Synagodze. Dotyczą: wymiany pokrycia dachu, naprawy zewnętrznej powierzchni ścian, ceglanych gzymsów, murów i nadproży otworów okiennych. Wykonany zostanie montaż taśm z włókna węglowego na obwodzie gzymsu, demontaż prowizorycznych ściągów i zabezpieczeń rekonstrukcji sklepienia ceglanego nad salą modlitw i pomieszczeniach na parterze. Specjaliści odtworzą również: sklepienie ceglane nad parterem babińca i wykonają nową łupinę żelbetową nad samym babińcem. Wszystkie prace będą kosztować ponad 380 tys. zł. i mają zostać wykonane do końca września br.

Historia synagogi

Synagoga w Dąbrowie Tarnowskiej jest największym tego typu obiektem w Polsce i należy do Rejestru Służby Ochrony Zabytków. Została wzniesiona w 1863r. przez włoskich specjalistów i artystów. Uchodziła za jedną z najokazalszych. W jej wnętrzu oprócz walorów architektonicznych można było dostrzec bogactwo szczegółów. Upływający czas a zwłaszcza lata wojenne sprawiły, że budynek jest w bardzo złym stanie technicznym. W latach 1945-50 został  prowizorycznie zabezpieczony przed dewastacją. W 1971 r. przejął go Skarb Państwa. Zakładano, że powstanie w nim dom kultury, którego projekt opracował prof. Wiktor Zin. Niestety brak środków finansowych nie pozwolił na realizację. Dziś koszt jej renowacji wyceniony jest na 12 mln zl.

 
Przełomem w istnieniu i chęci zachowania będącego w krytycznym stanie technicznym zabytku dla przyszłych pokoleń był koniec 2006 r. Wtedy to właścicielem Synagogi została Gmina Dąbrowa Tarn. Burmistrz Stanisław Początek od razu postanowił i postawił sobie za cel przywrócenie jej do dawnej świetności. Wiedząc, że Gmina Dąbrowa Tarnowska nie jest w stanie wydać tak olbrzymiej kwoty na ratowanie zabytku sam oraz przy pomocy chętnych i zaufanych mu osób szukał funduszy i wsparcia zarówno w kraju, jak i po za nim. Wśród ważnych dat należy wymienić 10 czerwca 2008 r., kiedy do Dąbrowy Tarnowskiej przyjechała Pani Anna Rutkowski z Muzeum Historii Żydów  Polskich. Synagoga ze stolicy Powiśla Dąbrowskiego została uwzględniona w przygotowywanym przez placówkę projekcie „WIRTUALNY SZTETL”. Została także zakwalifikowana do XI edycji Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego, które odbyły się w maju br. 16 września 2008 r. w stolicy Powiśla Dąbrowskiego gościł także Ambasador Izraela David Peleg. Towarzyszył mu Rzecznik Prasowy Ambasady Izraelskiej a zarazem redaktor naczelny dwutygodnika „Słowo Żydowskie” Pan Michał Sobelman. Cały czas szukane były fundusze u marszałka województwa i w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Rozesłano także listy do wielu organizacji i osób.

Synagoga po renowacji może stać się ważnym, jak nie podstawowym elementem promocji Dąbrowy i jej wizytówką. Planowane jest utworzenie Muzeum Powiśla Dąbrowskiego z ekspozycjami: o wspólnym życiu Polaków i Żydów, związkach tutejszego miejsca z Polonią, miejscowych artystów i szczątków alianckiego samolotu bombowego Halifax lecącego na pomoc Warszawie zestrzelonego przez niemieckiego myśliwca 4 sierpnia 1944 r.
Należy wiedzieć, że Żydzi wywarli znaczący wpływ na rozwój miasta pojawiając się przed jego lokacją w 1693 r. Prawdopodobnie od 1702r. istniała Gmina Żydowska. Wchodzili także w skład Rady Miejskiej. II wojna światowa zapoczątkowała koniec braterskiego współistnienia narodów. Przed 1939 r. w Dąbrowie żyło 2500 Żydów a w powiecie 7 tys. Od lipca 1942 do września 1943 r. istniało tu getto, którego mieszkańcom Dąbrowiacy pomagali. Żydzi znajdowali też ratunek w prywatnych domach i plebaniach. Księża wystawiali także fałszywe dokumenty. We wrześniu 1942 r. Żydów z getta deportowano do obozu w Bełżcu. Pozostawiono około 180 członków służby porządkowej i Rady Żydowskiej, których rozstrzelano na cmentarzu Żydowskim w kilka miesięcy później. 

Holocaust przeżyło ponad 150 wyznawców Religii Mojżeszowej ukrytych w ponad 30 miejscach w powiecie. Za ratowanie ich zapłaciły życiem 62 osoby. Około 2/3 wyemigrowała do USA, Izraela i Kanady w ciągu 2 lat po wojnie oraz w latach 1956- 68. Władze odmówiły oddania Żydom Świątyni. W konsekwencji zamarły też ich instytucje. Synagoga i 2,4 ha cmentarz zaczęły popadać w ruinę. Dziś znajduje się tylko kilka grobów i fragmenty nagrobnych płyt. Ostatniego Żyda- Samuela Rotha pochowano w 1995 r. Dziś o dąbrowsko-żydowskiej historii mówi też kilka kamienic i malutka izba pamięci po ostatnim dąbrowskim Żydzie – Muzeum Judaizmu. 

Więcej o Synagodze w Dąbrowie Tarnowskiej