Kolejny krok ku odbudowie zabytku zakończony

W ostatnich dniach listopada br zakończono II etap prac zabezpieczających budynek dąbrowskiej synagogi. Zakres prac prowadzonych przy jednym z największych zabytków Powiśla Dąbrowskiego był bardzo duży. Roboty trwały od czerwca br. Objęły: wzmocnienie konstrukcji dachu i wymianę jego pokrycia na blachę tytanowo-cynkową, naprawę zewnętrznej powierzchni ścian i ceglanych gzymsów, pęknięć murów ceglanych i nadproży, otworów okiennych, demontaż prowizorycznych ściągów i zabezpieczeń. Prace trwały też przy sklepieniu nad ścianą modlitw i parterem. Odtworzono również sklepienia ceglane i w bocznych klatkach schodowych. Na nowo powstała także całkowicie zniszczona nad babińcem łupina żelbetowa i przemurowano ściany szczytowe. Było to konieczne, ponieważ dotychczasowe były znacznie odchylone od pionu.
Przeprowadzony remont zrealizowano w oparciu o projekt budowlano-wykonawczy opracowany przez Zespół Projektowy Politechniki Krakowskiej. Rozwiązania projektowe i przebieg remontu nadzorował wojewódzki konserwator zabytków. Koszty wykonania potrzebnych prac wyniosły ponad 573 tys.zł. Gmina Dąbrowa Tarnowska otrzymała na ten cel dofinansowanie w wys. 420 tys. zł z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Pomógł także Urząd Marszałkowski województwa małopolskiego, który przekazał kwotę 50tys. zł.

Krok w przeszłość
Historyczna Synagoga w Dąbrowie Tarnowskiej jest największym tego typu obiektem w Polsce i należy do Rejestru Służby Ochrony Zabytków. Została wzniesiona w 1863r. przez włoskich specjalistów i artystów. Uchodziła za jedną z najokazalszych. W jej wnętrzu oprócz walorów architektonicznych można było dostrzec bogactwo szczegółów. Upływający czas a zwłaszcza lata wojenne sprawiły, że budynek jest w bardzo złym stanie technicznym. W latach 1945-50 został  prowizorycznie zabezpieczony przed dewastacją. W 1971 r. przejął go Skarb Państwa. Zakładano, że powstanie w nim dom kultury, którego projekt opracował prof. Wiktor Zin. Niestety brak środków finansowych nie pozwolił na realizację. Dziś koszt jej renowacji wyceniony jest na 12 mln zł.

Przełomem w istnieniu i chęci zachowania będącego w krytycznym stanie technicznym zabytku dla przyszłych pokoleń był koniec 2006 r. Wtedy właścicielem Synagogi została Gmina Dąbrowa Tarn. Burmistrz Stanisław Początek od razu postawił sobie za cel przywrócenie jej do dawnej świetności. Wiedząc, że Gmina, której jest gospodarzem nie jest w stanie wydać tak olbrzymiej kwoty na ratowanie zabytku wraz z chętnymi do pomocy szukał funduszy i wsparcia zarówno w kraju, jak i po za nim. Wśród ważnych dat należy wymienić 10 czerwca 2008 r., kiedy do Dąbrowy Tarn. przyjechała pani Anna Rutkowski z Muzeum Historii Żydów  Polskich. Synagoga została uwzględniona w przygotowywanym przez placówkę projekcie „WIRTUALNY SZTETL”. Została też zakwalifikowana do XI edycji Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego, które odbyły się w maju br. 16 września 2008 r. w stolicy Powiśla Dąbrowskiego gościł także Ambasador Izraela David Peleg. Cały czas szukane były fundusze u marszałka województwa i w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Rozesłano także listy do wielu organizacji i osób. W maju br. stała się także rzecz, o której można powiedzieć, że była ona niemal niemożliwą. Dąbrowę Tarn. odwiedzili potomkowie tutejszych Żydów: Pan Steve Perlman i Pani Deborah Weiner z Florydy w USA. Goście z USA byli bardzo zadowoleni z działań mających na celu odnowę historycznego obiektu oraz Urzędzie Stanu Cywilnego w izraelickich księgach metrykalnych starali się także odnaleźć informacje o swoich przodkach.

Synagoga po renowacji może stać się ważnym, jak nie podstawowym elementem promocji Dąbrowy i jej wizytówką. Planowane jest utworzenie w niej Muzeum Powiśla Dąbrowskiego z ekspozycjami: o wspólnym życiu Polaków i Żydów, związkach tutejszego miejsca z Polonią, miejscowych artystów i szczątków alianckiego samolotu bombowego Halifax lecącego na pomoc Warszawie zestrzelonego przez niemieckiego myśliwca 4 sierpnia 1944 r.

Należy wiedzieć, że Żydzi wywarli znaczący wpływ na rozwój miasta pojawiając się przed jego lokacją w 1693 r. Prawdopodobnie od 1702r. istniała Gmina Żydowska. Wchodzili także w skład Rady Miejskiej. II wojna światowa zapoczątkowała koniec braterskiego współistnienia narodów. Przed 1939 r. w Dąbrowie żyło 2500 Żydów a w powiecie 7 tys. Od lipca 1942 do września 1943 r. istniało tu getto, którego mieszkańcom Dąbrowiacy pomagali. Żydzi znajdowali też ratunek w prywatnych domach i plebaniach. Księża wystawiali także fałszywe dokumenty. We wrześniu 1942 r. Żydów z getta deportowano do obozu w Bełżcu. Pozostawiono około 180 członków służby porządkowej i Rady Żydowskiej, których rozstrzelano na cmentarzu Żydowskim w kilka miesięcy później. 

Holocaust przeżyło ponad 150 wyznawców Religii Mojżeszowej ukrytych w ponad 30 miejscach w powiecie. Za ratowanie ich zapłaciły życiem 62 osoby. Około 2/3 wyemigrowała do USA, Izraela i Kanady w ciągu 2 lat po wojnie oraz w latach 1956- 68. Władze odmówiły oddania Żydom Świątyni. W konsekwencji zamarły też ich instytucje. Synagoga i 2,4 ha cmentarz zaczęły popadać w ruinę. Dziś znajduje się tylko kilka grobów i fragmenty nagrobnych płyt. Ostatniego Żyda- Samuela Rotha pochowano w 1995 r. Dziś o dąbrowsko-żydowskiej historii mówi też kilka kamienic i malutka izba pamięci po ostatnim dąbrowskim Żydzie – Muzeum Judaizmu. 
Obecnie Gmina Dąbrowa Tarnowska jest w posiadaniu 75 % funduszy potrzebnych na całkowite odrestaurowanie Synagogi. Aby powróciła ona do pełnej świetności oraz można było utworzyć w niej placówkę kulturalno-oświatową potrzebne jest jeszcze 3 mln zł. W związku z tym Burmistrz Dąbrowy Tarnowskiej Pan Stanisław Początek zwraca się z prośbą do osób prywatnych oraz instytucji z prośbą o pomoc w uratowaniu zabytku. Mówi „Będziemy wdzięczni za wszelkie sugestie dotyczące możliwości pozyskania funduszy z różnych źródeł i bezpośrednią pomoc”. 

Anna Hudyka

Więcej o Synagodze w Dąbrowie Tarnowskiej